دخمه‌ای است که در صخره‌ها، کوه‌هاو یا تپه‌هابرای خاکسپاری مردگان ساخته می‌شده‌است. گوردخمه‌های زیادی از دوران مادهاو پس از آنان در سراسر ایرانیافته شده‌است. . به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که گوردخمه‌ها بیش از آنکه ریشه و منشاء آشوریو مادی داشته باشند، به هنر معماری اورارتوها مرتبط هستند.به گوردخمه استودان نیز گفته میشود.

نمونه دیگر معماری مادها استودان ها ( گور دخمه ها )هستند.در آن زمان بد ترین کارها را الوده نمودن چهار عنصر اب خاک اتش و هوا میدانستند.در ان زمان کسی که از دنیا می رفت را روی شبکه فلزی و اهنی (هر چند فلزات نیز از سنگ بدست می امده اند)در کریاس خانه میگذاشتند.نساکشها مردگان را در دخمه ها میگذاشتند.دخمه ها را معمولا بیرون از ابادی ها میساختند.مرده را درون ان برده و ان را به سنگ می بستند تا جانوران لاشخور نتوانند استخوان انها را همراه گوشت بکنند.این استخوان را سپس تمیز کرده در جعبه سنگی در داری (مانند صندوق ) و در جایی به نام اسدان(استخوان دان) یا استودان میگذاشتند تا با خاک تماس پیدا نکند.

تپه باستانی یا تپه تاریخی تپه ای است که از تخریب کامل یا ناقص شهر،قلعه، زیگورات یا هر بنای عظیم دیگری در گذشته، حاصل شده‌است.
برخی از تپه‌های باستانی در ایران ۹ تا ۱۰ هزارسال قدمت دارند.
تپه‌های باستانی در ایران همواره مورد تاراج قاچاقچیان آثار باستانی بوده و گاه تعیین حریم آن‌ها موجب اختلاف سازمان‌های میراث فرهنگی و نهادهای عمرانی است برخی دیگر از این تپه‌ها نیز به محل اقامت بیخانمان‌ها و معتادان تبدیل شده‌است

ازگذشته هاي دورتاكنون شست و شو و پاكيزگي از اهميتي ويژه برخوردار بوده است زيرا كه گذشتگان به خوبي مي دانستند كه رعايت نكردن نظافت تن موجب امراض مختلف مسري خواهد شد و البته پاكي جسم پاكي روان رانيز به دنبال دارد. بنا بر مدارك تاريخي سابقه شست و شو در ايران به قبل از زمان زرتشت مربوط است و احتمالا مهرپرستان ميبايد براي انجام مراسم مذهبي به مدت سه روز و سه شب درفواصل معين غسل كنند تا قادر باشند در مراسم ديني شركت كنند. ازاينرو محرابه ها وعبادتگاه ها مي بايست درمحلي قرارگيرند كه آب روان از داخل آن ها عبور كند و يا در كنار چشمه واقع شوند.در آيين زرتشت به چگونگي تطهير اشاره شده است وبراي انجام مراسم مذهبي بايد كليه مؤمنان اين دين روزي سه مرتبه از آرنج تا سر دست از پس گوش و چانه و تا ساق پا را بشويند سپس مراسم مذهبي را به جاي آورند.

معماری آرامگاهی

معماری آرامگاهی قبل از اسلام

مقدمه:

یکی از پر تعداد ترین بناهای تاریخی به جای مانده در ایران آرامگاه میباشد.که با بررسی و مطالعه سیر تاریخی و فرهنگی ان اطلاعات بسیاری پیرامون تحولات معماری به دست خواهد امد.طبیعی است توجه جوامع انسانی به معماری این گونه بناها معلول دو علت بوده است:عامل معنوی مذهبی و دیگری عامل اجتماعی .
معماری ارامگاهی در ایران (قبل از اسلام و بعد از اسلام)تمرکز ایجاد شده است.
در اهمیت معماری ارامگاهی همین بس که بخش قابل توجهی از بقایای معماری قدیم را شامل میشود.
ادولف لوس در این رابطه میگوید:معماری چیزی نیست جز یادمانها و مقابر که بیانگر تاریخ و قدمت قوم و ملت هاست.

توسعه، تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در دوره های مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی ، اقتصادی و مذهبی داشته و شکلیابی و توسعه ی آن متناسب با موارد یلد شده بوده است. یکی از علل پیدایش کاروانسراها را می توان نیاز مبرم کاروان و کاروانیان به حمایت در طول سفر دانست.

در ادوار اسلامی عوامل متعددی در شکلیابی و توسعه کاروانسراها داشته است که مهمترین آنها را دلایل مذهبی ، نظامی و اقتصادی تشکیل می دهد. همانند دیگر هنرهای اسلامی اطلاعات پیرامون کاروانسراهای اوایل اسلام اندک است.در سفرنامه ها و کتابهای جغرافیای تاریخی مثل« ابن حوقل» و « ناصر خسرو» اطلاعاتی در مورد ایجاد کاروانسراها در پیوند تجارت و زیارت دیده می شود. سلسله های اوایل اسلام، مانند «  آل بویه» ، « سامانیان» و « آل زیار» به ایجاد بناهای عام المنفعه و آب انبارها اهمیت بسیار می دادند؛ مانند «رباط ماهی» در جاده مشهد- سرخس که به صورت چهار ایوانی از یادگاران آن زمان است.

کاروانسرای رباط شرف در ۴۵ کیلومتری شهر سرخس واقع است.در کهن‌ترین متون جغرافیای اسلامی از رباط به عنوان آبگینه یاد کرده‌اند.

 طبق مدارک و متون تاریخی بانی بنای فعلی شرف الدین ابوطاهربن سعدالدین عل القمی است که مدتی حکومت مرو را و سرانجام صدارت سلطان سنجررابرعهده داشت.

بنای رباط به سال ۵۴۹ قمری در زمان سلطان سنجرسلجوقی با مصالح آجر و گچ ساخته شده است و یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می‌رود.

تخت جمشید ،مجموعه ای از کاخهای بسیار باشکوهی است که ساخت آنها در سال ب512 قبل از میلاد آغاز شد و اتمام آن 150 سال به طول انجامید.تخت جمشید در محوطة وسیعی واقع شده که از یک طرف به کوه رحمت و از طرف دیگر به مرودشت محدود است . این کاخهای عظیم سلطنتی در کنار شهر پارسه که یونانیان آن را پرسپولیس خوانده اند ساخته شده است .

ساختمان تخت جمشید در زمان داریوش اول در حدود 518 ق . م ، آغاز شد. نخست صفه یاتختگاه بلندی را آماده کردند و روی آن تالار آپادانا و پله های اصلی و کاخ تچرا را ساختند . پس از داریوش ، پسرش خشایارشا تالار دیگری را بنام تالار هدیش را بنا نمود و طرح بنای تالار صد ستون را ریخت . اردشیر اول تالار صد ستون را تمام کرد . اردشیر سوم ساختمان دیگری را آغاز کرد که ناتمام ماند . این ساختمانها بر روی پایه هایی ساخته شــده که قسمتـی از آنها صخره های عظیم و یکپارچه بوده و یا آنها را در کوه تراشیده اند .

 در شهرهای قدیمی ایران تکیه ، میدان و حسینیه فضاهای محصوری بودند که در مسیر گذرهای اصلی شهر قرار داشتند. این فضاها اغلب بصورت فضای عمومی، یعنی جزئی مهم از گذر اصلی یا بصورت فضای بسته، اما در ارتباط با گذر اصلی وجود داشته اند. در حالی که تکایا و حسینیه ها در اعیاد اسلامی و ایام سوگواری، خصوصا محرم، مورد استفاده قرار می گرفته اند.