این گورستان کهن که در مغرب مرز ترکیه و در 25 کیلومتری جنوب غربی ماکو واقع شده است متعلق بدوران ساسانیان میباشد

این دخمه سنگی که از سنگ تراشیده تعبیه شده و بنام ایوان فرهاد هم نامیده میشود متعلق بدوران ماد (قرن هشتم پیش از میلاد) است.  

نقوش برجسته سنگی خان تختی در تخته سنگی از کوه معروف به ( صورت بورنی ) بدین ترتیب نقر شده ، دو نفر در حالی که سوار اسب میباشد هر کدام تاج گلی از شخص پیاده ای که در مقابل آنان ایستاده میگیرند ، آثار نقش اسیری هم که در زیر پای سواران نقر گردیده بنظر میرسد، عده ای این نقوش را متعلق به اردشیر و شاپور اول و برخی از بهرام دوم و فرزند او میدانند. ( 293 - 242 میلادی ) 

این سنگتراشی از لحاظ ظرافت و هنر قابل مقایسه با سایر آثار دوره ساسانی و حجاری زیبای طاق بستان نمیباشد. 

این دخمه سنگی که در جنوب جلگه مغان جوق واقع شده بنام قلای هدر هم نامیده میشود و متعلق بدوران ماد میباشد. 

دخمه هدر 28 کیلومتری غرب شاهپور ثبت تاریخی 806  

این دخمه سنگی که در شمال جاده ماشین رو شاهپور صومای و نزدیک کوهستان قارنی یا رخ واقعشده متعلق بدوران ماد و در حدود 700 پیش از میلاد میباشد.

مسجد جامع رضائیه از بناهای نیمه دوم قرن هفتم هجری است، بنای طاق گنبد و شبستان بزرگ آجری آن از لحاظ معماری و ساختمان طاق و قطر پی بنا و استجکام بدنه سنگی قابل توجه میباشد، منظره خارجی گنبد شامل پایه آجری شانزده ترک است که منتهی به نوک گنبد میگردد. محراب مسجد از نظر گچبری و خطوط د رعداد زیباترین آثار هنری دوران مغول است. در قسمت پائین دو ستون گچبری دارد . در وسط کتبه ای بخط رقاع خوانده میشود، که معرف نام و نشان نقاش محراب و تاریخ سال 676 هجری است. گذشته از این کتیبه کتیبۀ دیگری در روی بدنه داخلی دیوار و گنبد ساخته شده ، که حاکی از ساختمان مسجد و تعمیرات بعدی آن میباشد. در کتیبه محراب نام گچبر و تاریخ بنا چنین خوانده میشود: 

« عمل عبدالمومن بن شرفشاه النقاش التبریزی فی شهر ربیع الاول سنه سته وسبعین وستمائه ».  

مسجد جامع رضائیه شامل زیباترین گچبری محراب مغولی و چند چشمه طاق بسیار جالب و گنبد متناسبی است

مقبره یا برج آجری و استوانه ای شکل سه گنبد متعلق بقرن ششم هجری است ، در زیر آن دخمه ای ساخته شده و دارای سردری مزین بنقش و نگارهای بدیع و زیبا میباشد. 

در مدخل این بنای مشهور سه کتیبه بخط کوفی که نقش و خطوط آنرا با سنگ تراشیده و نصب کرده اند باقیمانده است، در پایان این کتیبه تاریخ ماه محرم سال 580 هجری خوانده میشود. نکته مهم هنری این بنا رنگ آمیزی و تزیینات سنگی آن است که جلوه خاصی باین بنا داده است. 

این بنا با برج علاءالدین ورامین شباهت کلی دارد . در داخل این برج دو اطاق مجزی از یکدیگر ساخته شده است.  

برخی از باستان شناسان معتقدند که دو بنای گنبد دار دیگر در اطراف این گنبد وجود داشته که مجموعه این سه بنا را در قدیم سه گنبد می نامیده اند

این سنگ نبشته میخی اورارتوئی که بنام کوه قلعه نشتبان هم نامیده میود و در 30 کیلومتری شرق سرآب واقع شده متعلق بقرن هشتم پیش از میلاد میباشد، اندازه این کتیبه 80 ×100 سانتیمتر است. 

این کتیبه شامل 13 سطر است که قسمتی از سطور پائین آن خراب و محو شده ، اهالی مجاور دهکده نشتیبان معجزاتی برای این سنگ نبسته قائل میباشند، از این جهت در این محل نذر و نیاز فراوانی می کنند.

این کلیسا که در جزء موقوفات خلیفه گری ارامنه در آذربایجان شرقی است در اواخر قرن نهم هجری بنا شده و اکنون بصورت ویرانه درامده است . 

این دروازه که در غرب خیابان پهلوی واقع شده بنای زیبائی است که از قطعات سنگ و آجر ساخته شده ، در طرفین مدخل آن ساختمان دو ستون مانند دیده میشود. قسمتی از بالای هلال سر در آن ریخته شده و از آنچه باقیمانده معلوم میشود که این بنای زیبا متعلق باواخر دوران مغول و بانی آن زوجه اباقاخان ایلخان مغولی است. در طرفین هلال سر در نقش دوشیر حجاری شده است ، حفاظت سردر مذکور بعهده شهرداری محل میباشد. 

بنائی است که بشکل برج مدور که با آجر ساخته شده ، ارتفاع آن 18 متر میباشد بدنه خارجی برج مزین بکاشیکاری فیروزه ای رنگ با اشکال هندسی است . این بنا در روی بنیان و شالوده سنگی قرار داده شده ، در دو طرف آن آثار دو سردر با خطوط کتیبه کوفی و حاشیه مقرنس باقیمانده است.  

ساختمان اصلی این بنا متعلق بقرن هشتم و تزئینات آنرا باواخر قرن نهم و اوائل دهم هجری نسبت میدهند. در این بنا کتیبه و تاریخی که معرف نام و نشان صاحب مقبره باشد در حال حاضر دیده نمیشود

این سنگ نبشته بخط پهلوی ( باغ نوروز ) کهدر کنار رودخانه فرعی و شرق میدان اصلی مشگین شهر واقع شده است و ده سطر آن تقریباً باقی و قابل قرائت میباشد، در عداد کتیبه های مهم بشمار میرود. 

این کلیسا در چهل کیلومتری تبریز واقع شده و بنای اصلی آن متعلق بقرن نهم میلادی ( سوم هجری قمری) است. نمای خارجی ساختمان آن مستطیلی شکل و با سنگ ساخته شده و سقف آن شیروانی میباشد. این بنا از لحاظ معماری قابل کمال توجه است.

مسجد جامع مرند که بنام بانی آن ابو سعید بهادرخان شهرت دارد، بسال 731 هجری قمری ساخته شده ، از مجموعه بنای قرن هشتم تنها محراب آن بصورت اصلی در شبستان مسجد باقیمانده است. این محراب از لحاظ گچبری و شکل ساختمان ستونهای مدور با حاشیه های مکرر و کتیبه های کوفی و رقاع و تناسب اندازه و نقوش ظریف و ریزه کاریهای دقیقی که در آن بکار رفته در عداد آثار بسیار ارزنده دوران مغول است. 

در لوحه سنگی سر در شبستان زمستانی ، تاریخ سال 740 هجری قمری بنظر میرسد که از مرمت مسجد حکایت میکند. 

مضمون کتیبه روی محراب که آنرا بزمان ابوسعید نسبت میدهد چنین است : « جدد من فواضل الانعام السلطان الاعظم مالک الرقاب الامم ابوسعید بهادرخان خلد الله ملکه فی سنه احدی و ثلاثین و سبعمائه هجریه . عمل العبد الفقیر نظام بند گیر تبریزی »

قلعه کهنه که در حد شرقی خیابان مشگین شهر و جنوب میدان عمومی شهر واقع شده مربوط باوائل دوره اسلام میباشد ، این بنا بشکل مستطیل و دارای 320 متر طول و 100 متر عرض است، قطر دیواره های آن در حدود یک متر و آثار ساختمان شش برج آجری با نقش و نگار لوزی شکل در اطراف آن دیده میشود که امروزه سه برج آجری آن در گوشه های قلعه باقیمانده ، اکنون قلعه کهنه در مالکیت ارتش شاهنشاهی است.  

این مسجد که در شانزده کیلومتری بنات و صدوشانزده کیلومتری تبریز واقع شده متعلق بقرن دهم هجری و زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی و دارای تاریخ سال 951 هجری قمری است. اهم بنای این جامع شبستان آن است که کلاً دارای 36 ستون چوبی با سر ستونهای مقرنس و نقش و نگار میباشد و بر طبق کتیبه ، بانی مسجد دختر منصور بیک در زمان پادشاهی شاه طهماسب اول صفوی بوده است

این مسجد که در کوی سالارخانه قرار دارد از بناهای دوران صفوی و زمان شاه طهماسب اول میباشد، ستونهای داخل بنا و سقف مسجد از تیر چوبی بوده که دارای آثار نقاشی است . 

آرامگاه ملامعصوم که در 4 کیلومتری جنوب شهر مراغه واقعشده متعلق بقرن نهم هجری قمری میباشد. این آرامگاه دارای شبستان مستطیلی شکل و گنبد و حجرات و چندین غرفه و دهلیز و رواق میباشد. در درون شبستان  و بر بدنه های سنگی آن کتیبه هائی از آیات کلام الله مجید نقر شده و دارای مقرنس کاری نیز میباشد. 

این ستون مدور سنگی که دارای پنج متر طول میباشد بشکل استوانه ای برجای مانده ( قطر آن 60 سانتیمتر و پیرامون آن 9/1 متر است ) و متعلق بقرن نهم و تاریخ 864 هجری قمری میباشد. 

در روی این ستون سنگی نام بانی بنا و حجار آن بدین ترتیب نقر شده اس: 

« کتیبه حسن خلیل الدین شیخ مجاهد شیخ بایزید شیخ شهاب الدین ، عمل علی حجار» . هم چنین اسامی یکعده از اقطاب و اعاظم شیوخ صوفیه آن عهد در روی ستون حجاری شده که خوشبختانه باقی و قابل قرائت است.

گنبد غفاریه مانند سایر مقابر مراغۀ بنائی است چهار گوش که بر روی صفحه سنگی و دخمه ای استوار گشته ، در چهار سمت بنا ستونهای آجری با نقوش لوزی جلب توجه مینماید. مدخل گنبد بسمت شمال ودر هرکدام از اضلاع آن دو طاق نما و یک حاشیه کتیبه تعبیه شده. تزیینات این بنا شامل کاشیهای رنگین سیاه و سفید و آب آسمان میباشد. کتیبه سردر حاکی بر این است که گنبد غفاریه در زمان ایلخانی ابوسعید بهادرخان( 716-736 هجری قمری ) ساخته شده است.