ساختمان دژ - تقریباً در تمام تپه ، بویژه در منطقه کم عمق و سطحی و کمی دورتر از خارج شهر ، آثاری به دست آمد که احتمالاً متعلق به دوران سوم بوده است. در امتداد طرف شمالی دژ در حدود چهار صد متر مربع ، از آثار دو بنای بزرگی که تاریخ آنها مربوط به همین دوره است حفاری به عمل آمد و مجموعۀ این دو بنا عبارت از اطاقهای باریک و مربوط به هم است که در قسمت شرقی محوطه فوق الذکر قرار گرفته اند . قبل از اینکه نمای بنا کشف شود دلیل کافی وجود داشت که این بنا ، یک ساختمان بزرگ غیر مذهبی می باشد.
در این قسمت چند تنور و اجاق نیز بدست آمد که از لحاظ مواد ساختمانی و نوع کار تقریباً خوب ساخته شده بودند و با وجود اینکه قسمتهای زیادی از دیوارها ظاهراً به وسیله زلزله فروریخته است ولی مصالح ساختمانی موجود مبین قدرت مواد ساختمانی آن دوره می باشد.
پس از خاکبرداری های لازم ، آثار پی های ساختمانی متعلق به اواخر دوره سوم نمایان شد ولیکن به سبب تغییراتی که در آن ، در طول هزاره اول صورت گرفته بود به طور کلی بنای اصلی نابود و منهدم شده بنظر می رسید . ولی پس از حفاریهای مجدد و ادامه کار، طرح کلی از ساختمان به دست آمد که نشان دهندۀ چندین ردیف اصلی و مکان های خصوصی بود( احتمال می رود که در این محوطه یک حیاط بزرگ هم وجود داشته است .) که اطاقهای مزبور در چند ردیف قرار گرفته و چنین به نظر می رسید که این مکان ها از نظر ساختمانی در مقابل عمارت اصلی دارای اهمیت کمتری بوده اند و نیز ممکن است این اطاقها بعد از خرابی زلزله دوره اول مجدداً بنا شده باشند.
دورۀ دوم دژ- پس از کاوشهای ممتد ، که عموماً در عمق عمودیِ دیوار، انجام گرفت به دوره دوم، که برابر با سدۀ هفتم پیش از میلاد می باشد نسبت داده شده. 65 متر از این دیوار قابل روئیت است که در امتداد جلوی دژ بنا شده است. این دیوار با خشت ساخته شده ولی عرض طرفین آن یکنواخت و ثابت نیست ، به طوری که عرض یک طرف دیوار ، کمتر از سه متر و طرف دیگر آن بیش از 4 متر است.
در فاصله کمی از پشت دیوار برج دیده می شود که به اطاقِ ساخته شده از خشت خام منتهی می گردد. در محوطه قسمت جنوبی برجِ غربی ، بقایای یک اطاق و یک آشپزخانه با یک تنور نان و یک اجاق و نیز یک آخور به چشم می خورد. در امتداد غربی این اطاق یک تالار بزرگ پذیرایی به ابعاد 24 متر طول و 18 متر عرض وجود دارد و از یک طرف دیوار حصار، به عنوان یکی از دیوارهای این تالار استفاده شده است. در داخل این تالار 6 × 5 ردیف ستونهای چوبی وجود داشته که پا ستونهای سنگی آنها به جای مانده است.
نکته جالب توجه این تالار در این است که در طرف دیوار جنوبی که اکنون قسمتهایی از آنجا باقی مانده سکوهایی به عنوان نیمکت ، در سراسر دیوار ساخته شده و در قسمت شمالی سالن نیز یک محلی مانند تخت، مخصوص نشستن ایجاد شده بود، بین ردیف اول و دوم ستونها در امتداد در ورودی ، مقابل تخت سلطنتی فوق الذکر ، یک محل برای آتش دانِ خشتی که از سطح زمین بلندتر است تعبیه شده بود.
آزمایش و بررسی و مطالعه در روی آثار یک محوطه کوچک کم عمق ، دربارۀ ساکنین دوره دوم ، معلوم نمود که دژ در روی تپه کوچکی بنا شده و با کمی شک و تردید می توان گفت که به احتمال این چنین ساختمان کامل، مرکب از اطاقها و راهرو و آشپزخانه و غیره که به وسیله دیوار مستحکم و برج و بارویی احاطه گردیده ، مربوط به یکی از شاهزادگان یا بزرگان مادی ، در دره کنگاور بود و یا اینکه در آن زمان از آن به عنوان یک پادگان نظامی استفاده می شده است. تالار ستون دار مذکور در بالا واضح است که پیشرو تالارهای آپادانا ، در نوشیجان پاسارگاد و تخت جمشید بوده که مبدأ آن را باید در سنتهای معماری محلی ایرانیان جستجو نمود . البته این چنین تالارهای ستوندار در ساختمانهای دورۀ چهارم تپه باستانی حسنلو نیز به چشم می خورد که به احتمال ، مادها با تأثیر پذیری از این معماری محلی ، که نخستین بار در حسنلو IV ساخته شده است موفق به برپا داشتن تالارهای ستوندار گودین و نوشیجان می شوند. به هر حال نقشه ساختمان گودین تپه و سالن ستوندار آن از نمونه های اولیه سالن های ستوندار سنتی است که بعدها در معماری هخامنشی ، شبیه به آن به حد کمال و اعتلای زیبایی خود می رسد و بهترین نمونه های آن در پاسارگاد و تخت جمشید در دوران کوروش دوم و داریوش ساخته شده و امروزه بقایای آن هنوز بر جای مانده است.
[1] - Cuyler Young
منبع: سرفراز، علی اکبر و همکاران (۱۳۸۹)، باستان شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی؛ انتشارات مارلیک چاپ ششم ۱۳۸۹ صص ۳۶-۳۷
