شنبه, 19 مرداد 1392 06:54

ورود آریایی ها به ایران و تشکیل دولت ماد

نوشته شده توسط 
به عکس زیر امتیاز دهید
(126 امتیاز)
ورود آریایی ها به ایران و تشکیل دولت ماد

ورود آریایی ها [1]
موقعیت جغرافیایی ایران در طول تاریخ، چهارراه حوادث و گذرگاه تندبادهای گوناگون بوده‌است ، چنانکه در پیش ذکر شد وضعیت دو شکاف زره کوهستانی ، یکی در شمال شرقی (خراسان) و دیگری در شمال غربی (آذربایجان) باعث می‌گردید که اقوام مهاجم به راحتی بتوانند از این گذرگاه‌ها گذشته وارد ایران شوند.

از عمده‌ترین و قدیمی‌ترین مهاجرت‌های تاریخی به طرف ایران مهاجرت آریاییان می‌باشد، همین اقوام چهره این سرزمین را دگرگون کردند. در اینکه این اقوام به چه سبب و از کجا به ایران روی آوردند ، نظریات گوناگون و گاهی متضاد، از طرف صاحب نظران ارائه داده شده است اما آنچه مسلم می‌باشد این است که این اقوام چنانکه گفته شد از دو گذرگاه فوق‌الذکر ، گذشته و بیشتر در قسمت‌های غربی ایران سکنی گزیده و تمدن‌های شگفت‌انگیزی را موجب شدند. برای روشن شدن خاستگاه این قوم جنجال برانگیز به نظریات صاحب نظران می‌پردازیم . دربارۀ محل سکونت اولیه آریایی‌ها «وندیداد» یکی از بخش‌های اوستا آمده است : «اهورامزدا به سپنتان زردشت گفت : من که اهورمزدایم، اولین شهری که آفریدم «آریاوَج» بود و خوب و با قاعده بود. اهریمن قتال برضد آن کارکرد و مار بزرگ و سرمای دادۀ «دِوَ»در آن خلق کرد. آنجا ده ماه سرماست و دو ماه ، گرما. در آن ده ماه ، آب سرد است ، زمین سرد است ، گیاه سرد است . در آنجا در وسط زمستان بارندگی می‌شود و مشکلات سخت می‌آورد». در مورد کیفیت مهاجرت آریاییان به فلات ایران ، ویل دورانت تحت عنوان «گهواره مدنیت و آسیای میانه» می نویسد: «اگر گفته‌های علمای زمین‌شناسی را که نظریاتشان پر از ابهام است باور کنیم ، باید بدانیم که چایلد نظر داده است : آسیای میانه که اینک خشک و بی‌آب و علف است در گذشته پر آب و معتدل بوده و دریاچه‌های بزرگ و رودخانه‌های فراوان داشته‌است. در بازپسین عقب‌نشینی یخچال‌ها ، این سرزمین‌ها دچار خشکی شده و در پایان ، کار به جایی رسیده که به علت کمی بارندگی ، زندگی در آن اراضی غیر ممکن شده و ساکنین ، مجبور به مهاجرت گردیده‌اند.» همچنین پیرنیا مشیرالدوله در جلد اول کتاب ایران باستان آورده است : «آریایی‌های هندوایرانی پس از آنکه مدت‌ها با هم زندگی می‌کردند و مدتی طولانی به یک زبان واحد تکلم می‌کردند، از آسیای میانه مهاجرت کرده به باختر آمدند و از آن پس جدا شدند. شعبه هندی به طرف هندوکش و دره پنجاب و شعبه ایرانی به طرف جنوب و غرب فلات ایران سرازیر شدند.»

در متون تاریخی از مردمی به نام «آزیانیک[2]» یاد شده که برای محققان اهمیت فراوان دارد و به زعم آنان این مردم در تاریخ فرهنگ بشر ، نقش عمده‌ای ایفا نموده‌اند. این اقوام نخستین مهاجرانی هستند که پیش از اقوام هند و اروپایی از سرزمین‌های شمالی (دشت‌های اوراسی) سرازیر شده‌اند.

نظر به آنچه ذکر شده چنین مستفاد می‌شود که در کل ، مهاجرت‌های عمده در سه موج مهم و مشخص انجام گرفته است :

1- آزیانیک در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد

2- هندواروپایی در حدود هزاره سوم پیش از میلاد

3- آریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد که مهمترین آنها مادها و پارس‌ها می‌باشند. دسته آریایی‌ها به صورت دو شاخه شرقی و غربی در فلات ایران منتشر شدند.

آنچه برای ما از اهمیت بیشتری در این مقال برخوردار است، موج سوم می‌باشد؛ تمدن ایران بر فرهنگ و تمدن این اقوام بنا شده است . مهاجمان آریایی با امواج متوالی وارد شده و از دو راه ماوراءالنهر و قفقاز وارد می‌شدند. این اقوام بر خلاف قوم هوری و میتانی و کاسی که توسط بومیان نابود شدند و اثری از آنان به جای نماند، از بین نرفتند. پس از چند قرن آنان در این ناحیه نفوذ شدید یافته و ارباب این ناحیه شدند. در قسمت جنوب هندوکش و پنجاب آریایی‌ها در هجوم قبلی خود مستقر شده بودند و موج دوم قسمت شرقی نمی‌توانستند در آنجا نفوذ یابند. بنابراین آنان مجبور به حرکت به طرف فلات ایران شدند.

ایرانیان (آریایی‌ها) نتوانستند به مغرب نفوذ کنند و آن هم به دلیل وجود تمدن‌های نیرومندِ مغرب فلات ایران بود که عبارتند از :

1- عیلام که شامل شوش بود

2- بین‌النهرین که در شمال بابل ، سرحدی با آشور داشت

3- در قسمت شمال و شمال شرقی دریاچه «وان» ، دولت اورارتو واقع بود.

ایرانیان قدرت شکستن این سدها را نداشتند و ناگزیر طی چهار قرن بعد ، اقوام بومی را چنانکه قبلاً نیز ذکر شد مستهلک و تمدن خود را مستقر کردند که این تمدن هم بر بنیان تمدن‌های ممالک همسایه استوار بود.

قبل از اینکه شاخۀ ایرانی موسوم به «مادها» خود را در ناحیه بزرگ آینده خود موسوم به سرزمین «ماد» تدریجاً منتشر کنند، با بومیانی برخوردند که در هزاره سوم پیش از میلاد (بر مبنای بررسی‌هایی که حدس زده‌اند) در آن سامان سکونت داشتند و اینان نیز با مهاجران آزیانیک که در هزاره چهارم پیش از میلاد در همین سامان و در میان بومیان اصلی مستقر بودند درآمیخته بودند . آخرین دسته از ساکنانی که پیش از مادها در مغرب فلات مستقر شدند اقوامی به نام‌های «گوتی‌ها ، لولوبی‌ها ، میتانی‌ها و کاسی‌ها» بوده‌اند که محققان اینه‌ا را جزو دسته مهاجران هزاره سوم پیش از میلاد می‌دانند و کسانی بوده‌اند که به اصطلاح در اقوام قبلی مستحیل شده و سرانجام ، رشته امور را بدست گرفتند و بنیاد پادشاهی‌هایی را گذاردند و هر یک تا زمان درازی بر اقوام تابع فرمان راندند. گوتیان در نواحی شرقی‌تر مسکن داشتند و لولوبیان بر حسب تذکرات روشن متون «آشوری» ، در نقاط غربی‌تر در هزاره اول پیش از میلاد ساکن بودند . در ناحیه جنوب غربی ، بخش‌های علیای رودخانه‌های «دیاله» و «کرخه» را کاسی‌ها اشغال کرده بودند و همچنین در بعضی نواحی مجاور دریاچه اورمیه (بخصوص در مغرب و شمال آن ، و برخی از دره‌های غربی زاگرس) عناصری به نام «هوریان» زندگی می‌کردند .

همانطوریکه قبلاً نیز اشاره شد قدیمی‌ترین اسنادی که در باب این طایفه در دست است کتیبه «نارمسین»[3] است که متعلق به حدود 2500 سال پیش از میلاد می‌باشد و در آن شرح لشکرکشی و غلبه نارامسین بر طایفه «لولوبی» و دیگر طوایف داده شده است . سـند دیـگر مـربـوط به لولوبی‌ها نقش معروف «آنوبانی‌نی»[4] پادشاه لولوبی‌ها در «سرپل ذهاب» است. در این نقش برجسته ، آنوبانی­نی را با الهه «ایشتار» و اُسرا نشان می‌دهد. بخش پائین سمت راستِ نقش که دارای خطوط عمودی است محل کتیبه شاه «آنوبانی­نی» می‌باشد.

علاوه بر مردم لولوبی و گوتی ، مردم دیگری که پیش از مادها در سرزمین بعدی مادها جلوه‌گری کردند و چنانکه گفته‌اند در حدود شش قرن بر اراضی «بین‌النهرین و مرکز کوهستان زاگرس» فرمانروایی کردند، «کاسی» ها بودنـد کـه مـحققان زمان آنان را حدود 1925 .م تا 1171 .م پیش از میلاد ذکر کرده‌اند.

چنانکه قبلاً ذکر شد مهاجمان آریایی (ایرانیان) در دره‌های زاگرس سکنی گزیدند و طرحی برای زندگی سیاسی ، فرهنگی و تا حدی مذهبی خویش ریختند. بعدها قدرت فرهنگی آنها باعث مستهلک شدن تمدن‌های مجاور شد. در نیمه اول هزاره ق .م مرکز «سیاست جهانی» در این عصر به جای نقاط دارای آب و هوای مطبوع مثل کناره‌های دره نیل و یا دشت‌های بین‌النهرین که تمدن سومر و اَکد در آنجا شکل گرفته بود، به شمال که از جهت مناظر طبیعی کمتر ملایم بود انتقال یافت و در این قسمت جنگ برای کسب قدرت جهانی درگرفت . در اینجا سه دشمن رو در روی هم بودند:

1- آشوریان با شاهنشاهی وسیعشان

2- اورارتوها ، رقیب سخت‌کوش آشور

3- آریایی‌ها (ایرانیان ، این سه قدرت در صدد مغلوب کردن همدیگر و به دست گرفتن سیادت دنیای آن روز بودند . در نهایت آریایی‌ها بر دو رقیب خود غلبه کرده و با اتکا به غنایم و امکانات بدست آمده جدید، نخستین پادشاهی جهانی را تأسیس کردند. داستان اقوام موسوم به «ماد» را می‌توان از روی آثار و ابنیه آشوری و اورارتویی که همواره با این دو قدرت درگیر بوده‌اند بدست آورد.

در سالنامه‌های شلما نصر سوم پادشاه آشوری برای اولین بار از ایرانیان نام برده شده‌است. پارسوا 844 ق.م و مادها (مادای) 836 ق.م پارسیان در مغرب و جنوب غربی دریاچه اورمیه و مادها در جنوب شرقی، نزدیک همدان مستقر بودند. نتایج مکتسب در طی حفاری‌های باستان‌شناسی و از روی ابنیه و سالنامه‌های آشوری و کتیبه‌های سلاطین اورارتویی یاری می‌کنند تا منظره تمدن این مملکت را مجسم کنیم.

در کیفیت و چگونگی غلبه مادها و استقرار دولت شاهنشاهی آنها اینگونه آمده‌است:

«سکاها بدست کیاکزار مغلوب می‌شود، مانای سلطنت او را به رسمیت می‌شناسد. کیاکزار پایتخت خود را هگمتانه برگزید و با آشورها به جنگ آماده شد. کیاکزار برای مقابله با آشور با حاکم بابل نبوپلسر[5] عهد دوستی بست و نهایتاً پیمان ماد با بابل با ازدواج ولیعهد بابل‌النصر (بنوکد نصر)[6]با «آمیتیس»[7] نواده کیاکزار ، ختم گردید. بالاخره همۀ آسیای غربی بین ماد ، در شمال و بابل و سوریه و فلسطین و عیلام در جنوب تقسیم شد. قدرت ماد حقیقتی بود که دولتی مانند بابل می‌بایست آن را به حساب می‌آورد و بخت‌النصر پادشاه بابل که نزدیکیِ خطر را پیش‌بینی می‌کرد، استحکامات قوی در سرحد شمالی کشور خود ایجاد نمود تا او را در مقابل حمله محافظت کند.

آنچه از گفته‌های صاحب نظران مستفاد می‌شود این است که مادها با اتکا به قدرت‌های دولت و پشتوانه‌ای عظیم که در اثر مجاورت با اقوام متمدن بومی و همسایگان قدرتمندی مثل آشور و اورارتو بدست آورده بودند سعی در تحکیم موقعیت خود کرده تا با تشکیل حکومت دامنه‌دار، تمدنی مرکب از تمدن کلیه اقوام مغلوب بیافرینند و با تکیه بر آن ، بر اقوام و ملت‌های شکست‌خورده فرمانروایی کنند.



[1] - واژه آریایی برای اولین بار در قبیله ای به نام Harry که یکی از قبایل میتانی Mitany بوده دیده شده است . ویل دورانت می نویسد : «اقوامی که از کرانه های بحر خزر برخاسته اند این نام را به خود دادهاند و به صورت خاصی به اقوام میتانی ، هیتی ، مادی ، پارسی و هندیان و دائی ( شاخه شرقی هند و اروپایی ) که در آسیا سکنی گرفتند اطلاق می شود. واژه آریا در اوستا Airya و در کتیبه های هخامنشی Ariya و در سانسکریت ( اِریه ) آمده است .

[2] - Asianique

[3] - Naram - Sin

[4] - Annoubanini

[5] - Nabopolassar

[6] - Nabuchodnosor

[7] - Amytis

اطلاعات اضافه

  • آدرس پستی: ایران
  • آدرس و نقشه گوگل: ایران
51931 بار خوانده شده به روز رسانی شده در تاریخ سه شنبه, 07 اسفند 1397 13:28
shahrzad MirzaAbedini

شهرزاد میرزا عابدینی

کارشناس ارشد برنامه ریزی و مدیریت جغرافیای گردشگری