به‌گزارش CHN،تپه‌های سیلک حکایت غریبی دارند! داغ کاوش‌های غیرمجاز اشیاء سفالی و انتقال آن‌ها به بازارهای عتیقه تهران و دیگر کشورها در نخستین دهه‌های قرن حاضر هنوز باقی است که دست اندازی، تجاوز، خاکبرداری و باز هم کاوش‌های غیرمجاز قلب کهن‌ترین محوطه تاریخی ایران را به‌درد آورده است.
با اینکه در سال 1380، گروه کاوشگران ایرانی برای آغاز کار پژوهش، ابتدا مجبور به پاکسازی این تپه‌ها شدند انتظار می‌رفت حمایت‌های متولیان میراث‌فرهنگی مرهمی باشد برای جراحات سیلک.
با این وجود، چندی پیش مسعود علویان صدر معاون میراث‌فرهنگی کشور گفت: «اعتقاد نداریم که حتما در حریم یک محوطه یا بنای تاریخی مانند سیلک کاشان نباید هیچ ساخت‌وسازی انجام شود، بلکه براساس ضابطه و با حفظ حرمت‌ها می‌توان ساخت‌وساز کرد». جمله‌ای که باعث موضع‌گیری باستانشناسان و متخصصان میراث‌فرهنگی کشور شد.
«حمید فهیمی» باستان‌شناس و نخستین مدیر پایگاه باستان‌شناسی سیلک، در این‌باره به CHN می‌گوید: «بی‌گمان ارزش و اعتبار آثار و محوطههای تاریخی و فرهنگی نیازی به بحث و توضیح ندارد، به‌ویژه اگر مخاطب آن متولیان و میراث‌بانان کشور باشند. ولی انتشار برخی از اخبار غم انگیز که حکایت از به فراموشی سپردن تدریجی این ارزش و اعتبار دارند، لزوم گوشزد کردن و یادآوری اهمیت محوطه سیلک را دوباره و چندباره می‌طلبد.»
او معتقد است، هرچند نمی‌توان تفاوتی میان میزان اهمیت و ارزش محوطه‌ها و آثار تاریخی و فرهنگی قائل شد، ولی این بار سخن از تپه‌های سیلک کاشان به‌میان آمده است؛ محوطه‌ای که 81 سال پیش به ثبت فهرست آثار ملی رسیده و به‌دلیل شهرت آثار منسوب به آن در مجموعه‌های خصوصی و بازار عتیقه‌جات در گوشه و کنار دنیا بر سر زبان‌ها افتاد.
این درحالی‌است که پیشنهاد "آندره گدار"، رئیس اداره عتیقات وقت ایران، در سال 1312 (دو سال پس از ثبت آن در فهرست آثار ملی کشور) و با صدور ماموریت از سوی موزه لوور، توسط "رمن گیرشمن"، سیلک مورد نخستین کاوش‌های باستان شناختی قرار گرفت. در اثر کاوش‌های گیرشمن، تپه‌های سیلک (تپه‌های شمالی و جنوبی)، شش دوره با توالی فرهنگی از هزاره هفتم تا یکم پیش از میلاد توسط وی شناسایی و معرفی شد.
کاوش‌های گیرشمن بخش بزرگی از تپه‌های شمالی و جنوبی را دربرگرفت ولی همچنان جای کار در این محوطه وجود داشت. گیرشمن دستاورد کاوش‌های خود را در قالب دو جلد کتاب و چندین مقاله به چاپ رساند و سیلک به زودی در میان باستان شناسان ایرانی و غیر ایرانی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین محوطه‌ها در مطالعات مقایسه‌ای شناخته شد و دوره های معرفی شده گیرشمن، سیلک 1 تا 6، در گاهنگاری‌های باستان شناسان مورد استفاده قرار گرفت.
حمید فهیمی:
در پرونده ثبتی سیلک که یکی از نخستین روستاهای مرکز فلات ایران را در خود جای داده، تپه‌های سیلک محوطه‌ای در دو کیلومتری شهر کاشان معرفی شده‌اند، ولی با گذشت بیش از هشتاد سال از ثبت آن، اکنون سیلک در شهر کاشان قرار گرفته است
فهیمی ادامه می‌دهد: «اهمیت این محوطه از دیدگاه باستان‌شناختی باعث شد تا هفتاد سال پس از پایان کاوش‌های گیرشمن، بار دیگر باستانشناسان، این بار به سرپرستی "صادق ملک شهمیرزادی" با هدف بازنگری در دستاوردهای کار گیرشمن عازم کاشان شوند. به این ترتیب سیلک در فاصله سال های 1380 و 1385 دوباره مورد پژوهش قرار گرفت و این بار در کنار بازنگری در لایه‌نگاری گیرشمن، پژوهش‌های میان رشته‌ای نیز مورد توجه قرار گرفت و دستاورهای چشمگیری به ویژه از دوره‌های سیلک 3 و عصرآهن در تپه جنوبی به دست آمد که در قالب پنج کتاب منتشر شد.»
این باستان‌شناس با اشاره به اینکه پس از پایان کار کاوشگر فرانسوی در سال 1317، این تپه‌ها بارها مورد دست‌اندازی، تجاوز، خاکبرداری و کاوش‌های غیرمجاز قرار گرفتند به گونه‌ای که در سال 1380، گروه کاوشگران ایرانی برای آغاز کار پژوهش، ابتدا مجبور به پاکسازی این تپه‌ها شدند تاکید می‌کند: «مسئله تعیین حریم و عرصه تپه‌های سیلک همواره مورد بحث و جدل بوده است.»
مدیر پیشین پایگاه سیلک می‌افزاید: «در پرونده ثبتی این محوطه که یکی از نخستین روستاهای مرکز فلات ایران را در خود جای داده، تپه‌های سیلک محوطه‌ای در دو کیلومتری شهر کاشان معرفی شده‌اند، ولی با گذشت بیش از هشتاد سال از ثبت آن، اکنون سیلک در شهر کاشان قرار گرفته و در اثر گسترش خانه‌سازی و زمین‌های کشاورزی به‌تدریج عرصه و حریم سیلک مورد تجاوز قرار گرفت و این داستان همواره بحث مطرح میان شهرداری و میراث فرهنگی کاشان بوده است.»
به گفته وی یکی از گورستان‌های عصرآهنی سیلک، که برپایه کاوش‌های گیرشمن دربرگیرنده بیش از 200 گور باستانی متعلق به عصرآهن پایانی با آثاری ارزشمند از این دوره است، اکنون در زیر بلوار احداث شده مدفون است.
اما رویکرد و عملکرد طرح بازنگری سیلک به سرپرستی صادق ملک شهمیرزادی به‌گونه‌ای بود که نه‌تنها توجه باستانشناسان و نیز مسئولین میراث فرهنگی کشور، بلکه دیگر مسئولان شهری و استانی به سیلک و اهمیت باستان شناختی و تاریخی آن معطوف شد و در کنار دستاوردهای ارزشمند پژوهشی و علمی، اقداماتی هرچند مختصر در جهت پاسداری از آن در طول سال های انجام طرح بازنگری سیلک انجام گرفت.
از جمله این اقدامات می توان به تعیین حریم و عرصه دوباره تپه‌های سیلک، کارکردهای حفاظتی و مرمتی در تپه های سیلک، ایجاد موزه موقت آثار مکشوفه از سیلک در کنار تپه جنوبی، حفاظت یافته‌هایی از دوره سیلک 3 در سرجای خود در بخش جنوبی تپه جنوبی سیلک، ایجاد پایگاه پروژه دائمی منطقه فرهنگی سیلک در شهر کاشان، و شاید از همه مهم تر تغییر رویکرد و عملکرد میراث فرهنگی نسبت به حفاظت از حریم و عرصه این محوطه اشاره کرد.
با اینکه تمامی این اقدامات نوید این را می‌داد که این بار بخت سیلک باز شده و تخریب و نابودی آن دیگر دور از تصور است، ولی این خوشبینی دیری نپایید و سخن از "ساخت و ساز در حریم محوطه‌ای همچون سیلک بر اساس ضابطه و با حفظ حرمت‌ها" به میان آمده‌است! غافل از این که دخل و تصرف نه ضابطه می‌طلبد و نه حرمتی به جای می‌گذارد!
بر پایه تعریفی کوتاه از حریم محوطه های باستانی و تاریخی (چه منظری و چه باستان‌شناسی)، دخل و تصرف در حریم هیچیک از محوطههای باستانی و تاریخی کشور مجاز نیست. محوطه سیلک نه تنها از این قائده بدور نیست، بلکه شایان توجه است که برپایه پژوهش‌های انجام یافته در قالب طرح بازنگری سیلک، آثار فرهنگی و باستانی سیلک به تپه‌های سیلک شمالی و جنوبی محدود نیست و بسیاری از لایههای ارزشمند باستانی در گمانههای آزمایشی ایجاد شده در حریم این دو تپه شناسایی شده است.
فهیمی در پایان اضافه کرد: «به اعتقاد من ساخت و ساز و دخل و تصرف نه تنها در حریم سیلک به هیچ عنوان مجاز نیست، بلکه شایسته است تا متولیان میراث فرهنگی در جهت آزادسازی زمین‌ها و ساخت و سازهای انجام یافته در حریم سیلک که در طول دهه‌های گذشته صورت گرفته، هرچه سریع تر اقدام کنند.»
پیش از این صادق ملک شهمیرزادی در گفت و گو با CHN هر گونه ساخت و ساز در حریم درجه یک محوطه باستانی سیلک را خلاف قوانین عنوان کرده بود.
منبع: سایت خبرگزاری میراث، 26 آذر 91
