به استفاده از حمل و نقل هوایی گرایش دارند، حتی با وجودی كه گران‌تر از سایر وسایل حمل‌ونقل است. از نظر گردشگری آفریقا و آسیای جنوبی مناطق كم طرفداری هستند. در مقایسه با سایر نقاط، این‌ها تعداد كمی گردشگر و مقدار كمی هم درآمد از طریق گردشگری به دست می‌آورند. كشورهای جنوب آسیا و آفریقا از زیر ساخت و روساخت لازم برای توسعه گردشگری برخوردار نیستند و عوامل بسیاری سبب جلوگیری از رقابت آن‌ها با سایر كشورها در مناطق دیگر می‌گردد. صنعت گردشگری در بعضی مناطق همچون آفریقا در حال ركود است و در بازار آسیای جنوبی كاهش سهم دارد. عمده‌ترین ركود در افزایش بازار سهام این دو منطقه، بی ثباتی سیاسی و بیش از همه مشكلات ناشی از روند كند رشد اقتصادی است.

 شش منطقه‌ای که توسط سازمان جهانی گردشگردی تقسیم شده‌اند عبارتند از: اروپا، کشورهای آمریکایی، آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوبی، آسیای شرقی و منطقه اقیانوس آرام. در اینجا در خصوص هر منطقه شرح مختصری ارائه می گردد.

اروپا: گردشگری بین‌المللی در بین كشورهای اروپا یك بخش اقتصادی مهم محسوب می‌شود. حاصل درآمد گردشگری اروپا نسبت به كل درآمد صادراتی آن، كمی بیشتر ازمیانگین جهانی می‌باشد. بیش از 90 درصد از بازدیدكنندگان از كشورهای اروپایی دارای ملیت اروپایی هستند.

قاره آمریكا: سازمان گردشگری جهانی، كلیه قاره آمریكا را شامل آمریكای شمالی، مركزی، جنوبی و جزایر كارائیب تعریف می‌كند. رشد گردشگری در این منطقه عمدتاً به سبب قیمت مناسب كالاهای گردشگری است. هرجزئی از این محصول به صورت رقابتی قیمت‌گذاری می‌شود؛ خواه از جهت تسهیلات و حمل و نقل، خواه از جهت تفریحات. توسعه اقتصاد گردشگری ایالات متحده به دلیل بازار عظیم داخلی آن و ساختار بسیار پیشرفته صنعت حمل و نقل هوایی داخلی و داشتن بزرگ‌ترین هتل‌های زنجیره‌ای دنیا است.

 قاره آفریقا: منطقه آفریقا شامل كلیه كشورهای آفریقایی و نیز جزایر اقیانوس هند به استثنای لیبی و مصر است؛ كه سازمان گردشگری جهانی این دو كشور را جزو منطقه خاورمیانه محسوب كرده است. درآمد کشورهای آفریقایی از بخش گردشگری 24 میلیارد دلاردر سال 2006 بوده که 3 درصد از سهم درآمد گردشگری کل جهان را شامل می شود و پایین‌ترین درآمد از محل گردشگری متعلق به این قاره می باشد.

خاورمیانه: منطقه خاورمیانه به دلیل مسائل سیاسی و نظامی در سال‌های اخیر دچار تغییرات فراوان در زمینه جلب و ورود گردشگر بوده و به طبع آن درآمد حاصل از گردشگری نیز در این کشورها دچارنوسانات و کاستی‌های فراوانی بوده‌است. كشور مصر عرضه‌كننده گردشگری فرهنگی است، حال آن‌كه گردشگری عربستان سعودی صرفاً مذهبی می‌باشد. این مواهب، با وجود مشكلات، سیاسی و نظامی مداوم دو كشور، صنعت گردشگری آنها را تضمین می‌كند. بنابراین، كشورهای امارات متحده عربی، مصر و عربستان سعودی با 70 درصد از كل درآمد گردشگری در خاورمیانه طلایه‌دار هستند.  به‌طور كلی، برآوردهایی كه در ارتباط با منطقه خاورمیانه انجام شده است نشان می‌دهد كه تا سال 2020 در منطقه ظرفیت فرودگاه‌ها برای 300 میلیون مسافر دیگر افزایش خواهد یافت (WTX 2006) و بیش از 200 هتل جدید احداث خواهد شد، و 100000 اتاق اضافه خواهد شد. و تعداد بازدیدكنندگان به 150 میلیون نفر خواهد رسید. خاورمیانه علیرغم همه مشکلاتی که دارد سرعت رشد خود را حفظ کرده‌است: ورود گردشگر خارجی به خاورمیانه در سال 2006 با وجود بحران اسرائیل– لبنان 9 % افزایش داشته‌است. اگرچه دراین سال رشد گردشگردی در لبنان نسبت به گذشته کاهش یافت اما بیشتر مناطق خاورمیانه نتایج خوبی را دراین‌باره به دست داده‌اند به خصوص بحرین که 16% افزایش رشد داشت و یمن که میزان ورود گردشگر خارجی آن به 14% افزایش یافت. سازمان جهانی گردشگری در گزارش سال جاری خود اعلام کرد که رشد قابل توجه سفر گردشگران خارجی به خاورمیانه و دیدار از جاذبه‌های گردشگری این منطقه، موجب شده‌است که این منطقه گردشگرپذیر به عنوان چهارمین منطقه‌ی گردشگری جهان تبدیل شود.

آسیای جنوبی: این منطقه شامل کشورهای هند، بنگلادش، نپال، پاکستان، بوتان، ایران و افغانستان است. به علت مشكلات نظامی یا سیاست‌های داخلی، افغانستان، بنگلادش، بوتان، ایران و میانمار (برمه) هیچ یا تعداد كمی گردشگر دارند.

آسیای شرقی: در سال‌های 1980 و 2009 سهم آسیای شرقی و منطقه اقیانوس آرام نسبت به كل درآمد گردشگری از 3/8 درصد به 23 درصد یعنی حدود سه برابر افزایش یافته است؛ ولی ارزش آن ده برابر رشد كرده و از 5/8 میلیارد دلار، به 110میلیارد دلار رسیده است. این افزایش به سبب آن است كه آنها كیفیتی بسیارعالی را انتخاب و عرضه كرده‌اند و در رقابت بین‌المللی پیش افتاده‌اند.

در سال 2009 بالاتر از آفریقا، مناطقی که بهترین مقاصد گردشگردی بودند آسیا و اقیانوسیه هستند که میزان افزایش ورود گردشگر خارجی برای آنها 8% ثبت شده است. هم آسیای جنوبی(11%) و هم آسیای جنوب شرقی (9%) بالای میانگین جهانی رشد از این نظر بودند.

براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان جهانی گردشگری در سال 2009 میلادی 880 میلیون نفر گردشگر به سراسر جهان سفر نموده‌اند که این آمار در مقایسه با سال 2008 که تعداد گردشگران ورودی 919 میلیون نفر بوده است، 39 میلیون نفر کمتر و از نرخ رشدی منفی 4/2 درصد نسبت به سال 2008 برخوردار بوده‌است.

درآمد ارزی حاصله از صنعت گردشگری در سال 2008 معادل 941 میلیارد دلار بوده است که در سال 2009 به 852 میلیارد دلار (611 میلیارد یورو) کاهش یافته است. این کاهش 49 میلیارد دلاری 7/5 درصد رشد منفی را نسبت به سال 2008 نشان می‌دهد. بعد از حادثه سپتامبر 2001 این اولین باری است که صنعت گردشگری با رشد منفی مواجه می‌شود.

نابسامانی در اقتصاد جهان و بحران اقتصادی که گریبان‌گیر اکثر کشورهای توریست فرست جهان شده است در کنار افزایش ارزش یورو نسبت به پوند و دلار آمریکا، عدم توانایی کشورهای اروپایی به عنوان مقصدهای سنتی سفر در رقابت با جاذبه‌های جدید و ارزان قیمت صنعت گردشگری همچون مصر، ترکیه و کشورهای منطقه شرقی دریای مدیترانه از جمله عوامل تأثیرگذار در کاهش تقاضا برای سفر به مناطق توریستی سنتی جهان بوده است.

در همین رابطه با عنوان نمونه صنعت گردشگری اسپانیا، سال 2009 را به دلیل بحران مالی با رکودی نزدیک به 9 درصد رشد منفی به پایان رساند.

جدول شماره (9) تعداد و درآمد صنعت گردشگری در بین سال‌های 2009-1990 میلادی

جدول شماره(10): توزیع گردشگران بین‌المللی در مهم‌ترین بازارهای مقصد برحسب تقسیم‌بندی اداری سازمان جهانی گردشگری (نرخ رشد 2009 نسبت به 2008)

از مجموع 880 میلیون گردشگر بین‌المللی در سال 2009 تعداد 7/459 میلیون نفر به قاره اروپا سفر نموده و بالغ بر 413 میلیارد دلار در کشورهای این قاره خرج کرده‌اند. فرانسه با جذب 2/74 میلیون نفر مقام اول را در جذب گردشگر داشته است. قاره آسیا و اقیانوسیه توانسته است در این سال 2/181 میلیون نفر گردشگر را با درآمدی معادل 7/203 میلیارد دلار پذیرا باشد. قاره آمریکا شامل آمریکای شمالی مرکزی و جنوبی در سال 2009 بالغ بر 7/140 میلیون گردشگر با درآمدی معادل 2/165 میلیارد دلار از نظر درآمدی مقام سوم جهان را در اختیار داشته است. کشورهای منطقه خاورمیانه با 9/52 میلیون نفر و کسب درآمدی بالغ بر 2/41 میلیارد دلار در جایگاه چهارم و قاره آفریقا با 6/45 میلیون نفر و درآمدی معادل 93/28 میلیارد دلار در مقام پنجم جای گرفته است. قاره آفریقا تنها مقصد گردشگری دنیا بوده است که از رشد مثبت 1/3 درصد نسبت به سال 2008 برخوردار بوده است.

لازم به ذکر است که کشور ایران براساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی گردشگری در منقطه آسیا و اقیانوسیه قرار دارد.

کشورهای فرانسه، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، چین، ایتالیا، انگلستان، اکراین، ترکیه، آلمان و مکزیک در سال 2008 از نظر تعداد گردشگر ورودی جایگاه اول تا دهم دنیا را به خود اختصاص داده‌اند که این ترکیب در سال 2009 با جابجایی ترکیه از ردیف هشتم به جایگاه هفتم، حضور مالزی در جایگاه نهم و حذف اکراین از فهرست 10 کشور برتر دنیا و انتقال به بعد از اتریش در جایگاه 12 جهان از نظر تعداد گردشگر ورودی قرار گرفته است.

کشور اکراین که در سال 2008 از رشد مثبتی معادل 8/9 درصد برخوردار بوده است. در سال 2009 با کاهش حدود 7/4 میلیون گردشگر و رشد منفی 3/18- درصدی، بخش خصوصی شاغل در این صنعت را به شوک ‌‌شکننده‌ای مواجه کرد.

کشورهای ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، چین، آلمان، انگلستان، استرالیا، ترکیه و اتریش از نظر جایگاه درآمدی تغییری را نسبت به سال 2008 نداشته‌اند.

این یک حقیقت است که مقاصد پیشرو در صنعت گردشگری جهان از نظر نوع گردشگری که جذب می‌کنند. تفاوت‌های مشخصی با یکدیگر دارند، متوسط طول مدت اقامت، میزان پولی که هزینه می‌کنند و مسافتی که می‌پیمایند تأثیر مستقیمی در کسب درآمد ارزی برای بازارهای مقصد دارد.

متوسط هزینه هر گردشگر در سال 2009 میلادی به ترتیب در قاره اقیانوسیه 3080 دلار، در کشورهای جنوب آسیا 1550 دلار، در آمریکای شمالی 1290 دلار، در کشورهای اروپای شمالی 1150 دلار و در کشورهای کارائیب 1140 دلار ایالات متحده آمریکا بوده است.

ایالات متحده آمریکا سهم بزرگ‌تری از گردشگران مسافت طولانی با اقامت بیشتر را از رقبای اروپایی خود که بیشتر بر گردشگری مسافت کوتاه (کوتاه مدت) تکیه دارند، کسب کرده است. لذا از این نظر در سال 2009 با درآمدی بالغ بر 9/93 میلیارد دلار مقام اول جهان را به خود اختصاص داده. اگر چه از نظر تعداد گردشگران ورودی بعد از کشور فرانسه در جایگاه دوم جهان قرار دارد.

کشور استرالیا با جذب 584/5 میلیون نفر گرچه به لحاظ تعداد گردشگر ورودی در سال 2009 میلادی در بین 10 کشور برتر جهان قرار ندارد ولی به لحاظ کسب درآمد با متوسط هزینه‌کرد 3080 دلار برای هر گردشگر و در مجموع با 6/25 میلیارد دلار مکان هشتم جدول را به خود اختصاص داده است. مسافت طولانی، تنوع و گستردگی جاذبه‌ها به ویژه جاذبه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی، نقش مؤثری در میزان هزینه‌کرد بالای گردشگران ورودی به این کشور داشته است.

جدول شماره (11) فهرست 10 کشور برتر جهان در سال 2009 و 2008 میلادی که بیشترین درآمد ارزی را از صنعت گردشگران به دست آورده‌اند

جدول شماره (12):متوسط هزینه هر گردشگر در بازار مقصد به دلار در سال 2009 میلادی

 

 

براساس نظرسنجی صورت گرفته توسط سازمان جهانی جهانگردی، انگیزه گردشگران از سفر در سال 2009 به شرح زیر بوده است:

1)فراغت، سرگرمی و تعطیلات با 51 درصد که مجموعاً شامل 446 میلیون نفر می‌شود.

2) سفرهای تجاری 15 درصد که حدود 132 میلیون نفر می‌شود.

3) دیدار اقوام و دوستان، سفرهای مذهبی و زیارتی، معالجه و سلامت و سایر با 27 درصد که حدود 238 میلیون نفر بوده است.

4)سایر 7 درصد که حدود 62 میلیون نفر می‌شود که هدف از سفر آنها مشخص نشده است.

نوع وسیله حمل و نقل:

1)اندکی کمتر از نیمی از گردشگران ورودی در سال 2009 با حمل و نقل هوایی مسافرت کرده‌اند. این رقم حدود 53 درصد از کل 880 میلیون نفر بوده است.

2) در حدود 39 درصد دیگر از طریق وسایل حمل و نقل زمینی و دریایی مسافرت کرده‌اند. از طریق جاده‌ای 42 درصد، راه‌آهن 3 درصد و راه‌های آبی 5 درصد.

 

جدول شماره(13): فهرست 10 کشور با بیشترین گردشگر بین‌المللی

همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود فرانسه بیشترین گردشگر بین المللی را به خود اختصاص داده است و پس از آن آمریکا و اسپانیا که هر سه از کشور های توسعه یافته جهان هستند در رده‌های بعدی قرار دارند. کشور ترکیه از همسایگان ایران نیز در ردیف هشتم جدول قرار دارد. بر اساس گزارشات موجود در حال حاضر بیش از یک میلیون نفر در صنعت گردشگری این کشور مشغول به فعالیت هستند، این در حالی است كه كارشناسان پیش‌بینی كرده‌اند كه در طی ٥ تا ٦ سال آینده این رقم به ٣ میلیون نفر افزایش یابد. مقامات سازمان گردشگری چین نیز میزان گردشگرانی كه از این كشور دیدن كرده‌اند را بیش از 50 میلیون نفر اعلام كردند. تمامی این آمار و ارقام بیانگر این امر است كه مقامات این كشورها  و بسیاری دیگر علاقه زیادی به درآمدهای حاصل از صنعت گردشگری دارند.

جدول شماره (14):مقایسه تعداد گردشگران در ایران با تعدادی از کشورهای در حال توسعه

همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود کشور چین با 88/50 میلیون بیشترین گردشگر بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌است و پس از آن مکزیک، اوکراین و ترکیه در رده های بعدی قرار دارند. کشور ایران با فاصله بسیار زیاد در ردیف آخر جدول قرار دارد.

براساس اطلاعات مربوط به سال 2008 بیشترین تعداد ورود جهانگرد بین المللی ورودی به کشورهای عضو کنفرانس اسلامی متعلق به کشورهای ترکیه، مالزی و امارات متحده عربی بوده‌است. بیشترین گردشگر خروجی از کشورهای اسلامی نیز مربوط به کشورهای ترکیه، ایران، مالزی، عربستان و مصر بوده‌است.

با توجه به حجم بالای مسافران در سال‌های اخیر، گردشگری توانسته است خود را به عنوان یکی از بزرگترین صنایع در دنیا معرفی نماید به طوری که درآمد حاصل از گردشگری به همراه حمل و نقل و مسافران در حدود 17 درصد کل صادرات دنیا را تشکیل می‌دهد. درسال 2006 فقط در بخش حمل ونقل مسافر رقمی معادل 148 میلیارد دلار هزینه شده‌است. که اگر آن را با درآمد حاصل از گردشگری جمع کنیم این رقم به 883 میلیارد دلار می‌رسد. بعبارت دیگر درجهان روزی 4/2 میلیارد دلار درآمد حاصل از گردشگری نصیب کشورهای مقصد می‌شود. بطوری که این صنعت توانسته خود را به رده چهارم جدول پردرآمدترین صنایع دنیا بعد از سوخت، دارو، تجهیزات پزشکی و وسایل نقلیه موتوری برساند.

 رحیم یعقوب زاده- پژوهشگر و استاد دانشگاه