گردشگری در میان فعالیتهای فراغتی از بیشترین تنوع و تحرک، از یک سو، و وسیعترین پهنه مکانی و فضایی از سوی دیگر برخوردار است. شاید بتوان گفت که گردشگری به خصوص گردشگری شهری به گونهای تمام فعالیتهای فراغتی دیگر را با خود همراه دارد و بدین سبب برنامه ریزی و مدیریت گردشگری از امور حساس و پیچیده و چند وجهی است که توجه ویژه مسئولان دولتی را میطلبد.
اما برنامه ریزی دقیق علمی و کاربردی زمانی تحقق مییابد که بر مبنای آمار علمی تهیه و تدوین گردد تا واجد خصوصیات لازم برای پذیرش گردشگر شود. در حال حاضر وظایف برنامهریزی و مدیریت توسعه گردشگری در کشور بر عهده نهادهای مختلفی است که هر یک دارای ساختار بخشیاند و از این نظر اقدامات آن فاقد هماهنگی و همکاری لازم است.
با توجه به نبود یک رویکرد جامع و مدیریت یکپارچه در سیاستهای کلان توسعه گردشگری در کشور، متاسفانه هنوز جایگاه گردشگری در نظام برنامهریزی ما به درستی تعریف و تبیین نشدهاست. که نمونهای از آنها ارائه آمار غیرعلمی و غیرمنطقی گردشگران تعطیلات نوروز امسال (سال 89) بود.
هدف از آمارگیری در گردشگری:
1)ارزیابی آثار گردشگری در اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساکنان یک مقصد، محل، شهر، منطقه یا استان
2)برنامه ریزی و سرمایه گذاری در امور زیربنایی و ایجاد تسهیلات اقامتی و رفاهی و امکانات تفریحی با توجه به تعداد مسافرانی که به یک کشور یا یک محل و منطقه میآیند و میزان پولی که خرج میکنند و همچنین، با در نظر گرفتن ویژگیهای روحی، شغلی، فرهنگی، میتوان به ایجاد فرودگاهها، شرکتهای حمل ونقل، تعمیرگاه، غذاسرا، مهمانسرا، اماکن تفریحی و ... اقدام کرد یا امکانات موجود را توسعه داد.
3)بالاخره کسب آمار و اطلاعات برای بررسی بازارهای گردشگری و رشد و توسعه آن ضرورت دارد؛ زیرا هنگامی گسترش هر فعالیت اقتصادی ـ اجتماعی امکان پذیر است که اطلاعات آماری دقیقی از بازارهای بالقوه و بالفعل و ویژگیهای آن بازارها وجود داشتهباشد.
تحلیلی از وضعیت آمار گردشگری داخلی ـ نوروزی:
1)آمار منتشر شده توسط سازمان گردشگری فاصله جدی با منطق و واقعیت دارد. البته در این زمینه در سالهای گذشته نیز آماری کامل و همه جانبه وجود نداشتهاست که امکان مقایسه را ایجاد کند و نظام صحیحی برای گرفتن آمار گردشگران وجود ندارد.
2)آمار صحیح از اصلیترین نیازهای مدیریت گردشگری برای تصمیمگیری است و اصلا نباید به نوروز ختم شود. در طول یک دوره یک ساله آمارگیری، یک عدد پایه به دست میآید که در ماه های سال، هفته های ماه و روزهای هفته، مبنای سنجش و مقایسه قرار میگیرد، متاسفانه در فصل تابستان که تقاضای گردشگری داخلی بیشتر است هیچ آمار منطقی وجود ندارد.
3)با توجه به اعلام رسمی سازمان میراث فرهنگی در تعطیلات نوروز ۱۳۸۸ اعلام کردند که ۹۰۸/۲۹۵/۹۹ نفر سفر داشتیم که این تعداد گردشگر نیست. براین اساس، نتوانستند مشخص کنند که چند گردشگر در طول تعطیلات نوروز داشتیم و آمار سالانهای نیز منتشر نمیشود که چه تعداد گردشگر داخلی در سال گذشته داشتیم.
4)با توجه به اینکه بخشی از نظام آمارگیری، نظام تعطیلات است لذا این نظام باید بسیار دقیق باشد این نظام بهم ریخته آماری، متأسفانه در سالهای اخیر تشدید شده و هیچ اقدام جدی برای اصلاح آن انجام نشدهاست. در نوروز که تعداد سفرهای انجام شده را اعلام کردند، ورودی و خروجی استانها اندازهگیری شد، یعنی تعداد افرادی را که وارد یا خارج شهرها شدند، محاسبه و آمار استانها را با هم جمع کردند که حاصل آن، تعداد سفرهای انجام شدهاست.
مشکل این سیستم آن است که مثلا یک گردشگر از شهر تهران به سمت مشهد حرکت میکند و در این میان، از مسیرهای مختلفی عبور میکند و در شهرهای مختلف شمالی ثبت میشود (حتی بدون یک شب اقامت) و در عمل، این آمار تعداد سفر را نشان میدهد و تعداد افرادی را که سفر کردهاند، نشان نمیدهد و در کشور نیز به همین وضع آمار سفرهای نوروزی ارائه میشود. لذا با مجموعهای از آمارهای بهم ریخته غیر قابل اعتماد روبه رو هستیم که هرگونه ارزیابی و برنامه ریزی را با مشکل مواجه می کند.
5)انواع متفاوت آمار برای برنامهریزی گردشگری مورد نیاز است، مثلا باید بدانیم که در بخش تقاضا چه مقدار گردشگر وارد یک استان شدهاست، این گردشگران به چه بخشهایی رفته، در چه مکانی و به چه مدت زمانی اقامت و هزینه کردهاند و از چه وسیله حمل ونقلی استفاده کردهاند.
غلامحسین کریمی
مدرس دانشگاه و پژوهشگر رشته برنامه ریزی توریسم
منبع: تابناک